ʻO nā sultan o Sepania

Hele ʻo Faisal al Yafai i Andalucia e ʻimi i ka hoʻoilina o nā Muslim Arab a me ʻApelika ʻĀkau i noho aliʻi i ka ʻāina no 800 mau makahiki.

ʻO kēia kahi e hele mai ai no nā lono. Kiʻekiʻe ma luna o ke kūlanakauhale, neʻe nā wāhine waena i nā ʻaʻahu kauwela e like me nā ʻōhū kopa, e kuʻi kekahi i kekahi a hui lima, a i ʻole e lele ana ma nā ʻaoʻao like ʻole. ʻO ka mākeke holoʻokoʻa he ʻiʻo ma luna o ka ʻiʻo: hopu nā lima i nā lima ʻē aʻe, nā kuʻekuʻe lima, nā lima; ʻoluʻolu nā manamana lima i ka hua.

Pono au e hele mai i Granada e ʻike i nā mea i koe o Al Andalus, ʻo ia ka lōʻihi o ka mōʻaukala Iberian i ka wā i noho aliʻi ai ka poʻe Muslim i ka peninsula. ʻO ka mākeke kakahiaka ma Plaza Larga i ka hapaha Muslim mōʻaukala o Albayzin he alahaka maopopo i ka wā i hala: ʻaʻole i hoʻololi ʻia no nā haneli mau makahiki, kahi loulou mai kēlā manawa a hiki i kēia.

ʻO kēia kahi i hele mai ai ka poʻe Muslim i ka makahiki 15 e kālepa i nā waiwai a me ka ʻōlelo ʻino. Ma laila paha lākou i lohe ai i nā lono no ka hōʻea ʻana mai o nā pūʻali koa o nā mōʻī Katolika ʻo Isabella lāua ʻo Ferdinand. A mai laila mai i haʻalele ai ka poʻe Mahometa a me nā Iudaio ma hope o ka hāʻule ʻana o Granada i ka makahiki 1492, e pakele ai i nā ʻāina palekana ma ʻApelika ʻĀkau a i ʻEulopa.

ʻO ke ʻano he ʻano haʻalulu, akā hoʻokuʻu ka poʻe kūʻai aku iaʻu: ʻike lākou ʻaʻole wau no ʻaneʻi, ʻaʻole pono iaʻu i kā lākou mau tōmato, kā lākou lole a me kā lākou kamaʻilio ʻana. Akā, nānā mākou i kekahi i kekahi mai nā kihi o ko mākou mau maka.

He kanaka ʻelemakule, e ʻaʻahu ana i nā ʻekepaʻa a e lawe ana i kahi ʻeke pōkole, e noho ana ma hope oʻu a hāʻawi i kahi paka. Kuhikuhi ʻo ia i ka ʻaha kanaka i kāna wahine a kamaʻilio mākou e pili ana i koʻu kipa ʻana. Manaʻo ʻo ia ua nalowale kaʻu hui huakaʻi. 'Ōlelo wau iā ia eʻimi ana au i nā mea i koe o Al Andalus. Huhū ʻo ia. "ʻO nā pōhaku a me nā pōhaku," wahi āna, "ʻo nā pōhaku kahiko wale nō." A ua hala.

ʻOi aku ka moʻolelo o Al Andalus ma mua o nā relics. Mai ka manawa i hele ai nā pūkaua o ka ʻohana Muslim Ummayad i Gibraltar i ka makahiki 711, ua hoʻololi ʻia ka mōʻaukala o ʻEulopa.

Ua hoʻonui ka poʻe Mahometa i ko lākou mana ma nā wahi holoʻokoʻa o Sepania a me Pokukala a hiki i Farani i kēia manawa, e hana ana i nā kūlanakauhale i lilo i mau kikowaena o ka aʻo ʻana a me ka moʻomeheu, unuhi i nā hana ʻepekema a me ke akeakamai mai ka ʻōlelo Arab a i ka Latin, a pēlā e hoʻokumu ai i nā kumu no ka. ʻo ka ʻEulopa Renaissance. E kūʻē ana iā lākou he pūʻulu o nā aupuni Kalikiano Sepania, i nā makahiki he 800 e hiki mai ana, i hakakā ai e kiʻi hou i ka peninsula, ʻāpana i kēlā me kēia ʻāpana, a hiki i ka makahiki 1492, ua lawe pio ʻia ke kūlanakauhale hope loa o Granada.

Mai Plaza Larga, hele au i kekahi mau ala hele pali ma nā ʻanuʻu pōhaku, e piʻi ana i luna, e paʻa ana i nā paia keʻokeʻo i kekahi manawa e hopu i koʻu hanu i ka piʻi ʻana o ka wela o ka lā. ʻO kaʻu uku ka ʻike mai ka Mirador de San Cristóbal, kahi mākaʻikaʻi semicircular liʻiliʻi.

Mai ʻaneʻi, maopopo ka manaʻo o ka Alhambra, ka pā kaua o nā Nasrids a me ke kumu o Granada. Ua wehe maopopo ʻia nā ʻāina hema: ʻike ʻole ʻia ka ʻike ma luna o nā poʻo burgundy o nā hale, ma waho o nā kihi loa o ke kūlanakauhale, i nā kula ʻōmaʻomaʻo a ma mua kahi e ʻeleʻele ai ka ʻāina a piʻi aʻe nā mauna ʻo Sierra Nevada.

Mai ko lākou wahi paʻa i ka Alhambra, hiki i ka Nasrid dynasty ke mālama i ka mana ma waena o kahi ākea nui o Sepania. Eia nō naʻe, ʻaʻole maopopo ka paʻakikī o ka ʻino e hōʻiliʻili iā lākou i ke kenekulia 15.

ʻO kēlā me kēia huakaʻi ma ka ʻaoʻao hema o Sepania e lawe iā ʻoe ma mua o nā kūlanakauhale he nui me nā suffix like - Jerez de la Frontera, Vejer de la Frontera - nā hoʻomanaʻo ʻōlelo āpau i hoʻololi pinepine ʻia ka palena ma waena o nā emirs Nasrid a me ko lākou mau hoa hoʻokūkū Karistiano.

No ka Reconquista - ʻo nā kaua o nā aupuni Kalikiano Sepania e hoʻopau i ka noho aupuni Islam ma ka peninsula - ʻaʻole ia he hanana hoʻokahi; he mau keneturi ka lōʻihi a ua nui nā hanauna i hānau ʻia, ola a make i kona malu. Ua kālepa nā kaiāulu ma kēlā ʻaoʻao kēia ʻaoʻao o ka palena, loaʻa nā ʻaelike no ke ala palekana, ʻo ia hoʻi nā ʻahaʻaina like - a i kekahi manawa hoʻouka kaua ʻino. Ua kamaʻilio nā ʻaoʻao ʻelua no convivencia, no ka noho pū ʻana.

ʻO nā kolamu mua 1,013 i loko o ka hale pule o Córdoba's Mezquita, 856 i koe mai ka wā i hoʻololi ʻia ai ka hale i hale pule. Nā kiʻi kiʻi ʻo Manuel Cohen / Getty

Ua ʻike naʻe lākou i ka mea e manaʻo ai ma hope. Ua piha ʻo Granada i ke kenekulia 15 i ka poʻe i mahuka i nā wahi ʻē aʻe o Sepania.

Ua hiki mai ka Inekuisitio he umi makahiki mamua aku. ʻO ka conversos, ʻo kēlā mau ʻohana Iudaio i hoʻohuli i ka hoʻomana Karistiano ma lalo o ka pilikia akā ua ʻimi e mālama i kā lākou mau ʻano pilikanaka, ua nānā ʻia me ka kānalua nui a he nui ka poʻe i holo i kahi palekana o Granada.

I kēia lā, e hele ana a puni ʻo Albayzin, ʻike mau ʻia nā koena o kēia hui ʻana: hele wau i hoʻokahi hale kūʻokoʻa me nā Stars of David gula ma ka puka, kahi i hana ʻia i loko o kahi arch Islam kahiko.

Aia kekahi hui ʻana o nā manaʻoʻiʻo, ʻaʻole i ʻae ʻia. Ma ka hikina aʻe ma Cordoba, kahi noho o ka naʻauao a me kekahi o nā kūlanakauhale nui loa o ʻEulopa, ua hana hou ka poʻe Castilian i ka Mezquita i hale pule, e kālai ana i hale pule ma waena o kona mau pio a me nā pou, a hoʻopiha hou i ke kūlanakauhale me nā malihini mai ka ke akau. E hiki mai ana ka hana like i Granada.

Aia ma hope o ka mirador ka Ekalesia o San Cristobal. ʻO ka hale pule mua, ua hoʻololi ʻia a kūkulu hou ʻia, me ka minaret i hana hou ʻia i hale bele. Ua kūkulu ʻia nā pā me nā pōhaku poʻo mai nā hale kupapaʻu Islamic - ʻoiai i kēia lā ua ʻike maopopo ʻia ka palapala Arabic mai nā poʻo poʻo ma nā paia o waho.

I ka pō, ʻākoakoa ʻo Albaicinis ʻōpio ma ʻaneʻi - a ma ka Mirador de San Nicolas kaulana loa, kahi e nānā pono ana i ka Alhambra - e nānā i ka pā kaua i hoʻomālamalama ʻia i nā waihoʻoluʻu mahana, nā ʻāpana pā e ʻālohilohi ana i ka melemele ma nā kumulāʻau ʻeleʻele.

Manaʻo lākou i ke aloha o kēia manawa a hāwanawana kekahi i kekahi. No nā kenekulia, ua nānā ko lākou mau kūpuna i ka Alhambra a manaʻo ʻaʻole hiki ke uhaʻi ʻia. Pehea i hāʻule ai?

ʻO ke ala i ka Alhambra nahesa ma o Albayzin, ma nā māla a me nā paia keʻokeʻo haʻahaʻa i hala, ma mua o ka waiho ʻana iā ʻoe ma hope o nā laina lōʻihi o nā haole.

ʻO ka hale aliʻi he ʻekolu mau hale: ʻo ka hale aliʻi ponoʻī, kahi i noho ai ke aliʻi aliʻi, kona ʻohana a me kāna mau kākāʻōlelo; ʻO ka Alcazaba, he pā kaua a me ka hale paʻahao, a me ka Generalife, he maze o nā kīhāpai, nā alahele a me nā pūnāwai. Nānā ʻia mai ka Albayzin ma ke alo, ua like ia me ka hale kākela: i loko o kona mau paia, ʻo nā lumi he nui kanaka a hiki ke noho.

I loko o ka hale aliʻi, he mea weliweli ka mea kikoʻī: nā palapala ma nā palapala mai ka Quran i hoʻonani i nā paia, nā mosaics azure a me amber, nā hoʻolālā maʻalahi o ka hoʻolālā e like me nā hoʻopunipuni o ka mālamalama. Kū'ē nā lumi i ka weheweheʻana no ka meaʻaʻole i manaʻoʻia e weheweheʻia: ua nalowale ka nani o ka Alhambra i ka nānāʻana a loaʻa i ka hoʻohana.

I koʻu wā e kū ai i loko o kekahi o nā kīhāpai malu e inu i ka wai a hoʻokuʻu i nā hui mākaʻikaʻi e ʻike wau i ke kilokilo a me ka maluhia o ka hale aliʻi. ʻO ka leo o ka wai e kahe ana mai nā pūnāwai e hoʻoluhi i koʻu noʻonoʻo a ʻike wau iaʻu iho e neʻe aku ana, e nānā ana me ka nānā ʻole ʻana i nā hoʻolālā o nā paia. He kanahā mau minuke ma mua o koʻu ala ʻana.

ʻO ia ka manaʻo o nā mea hoʻolālā. ʻAʻole i kūkulu ka poʻe Mahometa Sepania o Al Andalus i nā hale hoʻomana e hoʻohiwahiwa i nā poʻe ʻē aʻe. No lākou, ua manaʻo ʻia ka hoʻomana hoʻomana e hōʻike i ke akua: nā laina kūpono e hōʻike ana i ka lokahi o ke Akua, nā māla hoʻoluʻu e hōʻike ana i ke ola ma hope.

ʻOiai i kēia lā, hoʻomau ka Alhambra: i lalo i ke kūlanakauhale, ʻo ka Cathedral of Granada, i kūkulu ʻia e hoʻomanaʻo ai i ka hoʻihoʻi ʻana o ke kūlanakauhale, he hui ikaika o ka hanohano a me ka hoʻomana, kona aniani aniani, nā kiʻi kiʻi a me nā kolamu keʻokeʻo kiʻekiʻe e hoʻoweliweli i ka poʻe hoʻomana. Ma ʻaneʻi, ʻokoʻa ka hopena. Hāwanawana nā wahine i kā lākou kāne e pili ana i ke kāleʻa ʻana i ka papahele ʻauʻau i ke kala like. Nīnau kekahi kanaka i kāna hoaaloha pehea kona manaʻo e uku ʻia ka puka e like me ia i ka home. ʻO nā lako hale i hoʻoulu ʻia e kahi moʻomeheu lōʻihi i make.

ʻO ka mea pohihihi o Alhambra ke kumu i hoʻomau ai lākou i ke kūkulu ʻana. ʻO ka kikoʻī o ka hana hana e hōʻike ana i kahi hana aloha, me he mea lā ua manaʻo ka poʻe nāna i hana i ka hui ʻana o ka makemakika a me ka mortar e hōʻoia i ka hoʻomau ʻana o ka hale aliʻi, a ʻo lākou pū kekahi. ʻOiai i ka hui ʻana o nā pūʻali koa o nā mōʻī Katolika i ke komohana, ke kūkulu ʻia nei ka Alhambra.

ʻO ka hapa nui o Granada hou e pili ana i ka wā i hala - ʻo ka nani o Al Andalus a i ʻole ka nui o ka Reconquista: ka hana a me ka lawe ʻana. Hauʻoli ʻo Granadinos iā ia. Ma ka lā 2 o Ianuali, ka lā i 1492 i ka wā i hoʻopiʻi ai nā aliʻi Nasrid, hoʻolauleʻa ke kūlanakauhale i ka Dia de la Toma, ka lā o ka lawe ʻana, he lā hauʻoli i kūʻē pinepine ʻia e ka poʻe kālai'āina hema a hopu ʻia e ka ʻākau.

A ʻo ka hapa nui o ka poʻe mākaʻikaʻi e hele mai no ka mōʻaukala ma mua o ka Reconquista: ʻo ka Alhambra ka wahi mākaʻikaʻi kaulana loa ma Sepania. ʻO nā trinkets i kūʻaiʻia ma nā alanui e pili ana i Plaza Bib Rambla e pili ana i kēlā manawa - nāʻeke a me nā scarves a me nā pepa hoʻolaha, nā hoʻolālā mai Islamic Spain, i kūʻaiʻia e Moroccans, i hanaʻia ma Kina.

No ka hoʻomaopopo ʻana i kēia kūʻē, hele au e ʻike iā Munira, he mea pena kiʻi hānau ʻAmelika nona kāna hana i ʻike mua ai ma ka Mosque Nui ma Albayzin i ka lā ma mua a ua noho ʻo ia ma ke kūlanakauhale no ʻekolu mau makahiki.

"ʻO kēia hana hou ʻana o ka Moorish i hala no nā kumu ʻoihana wale nō," i ʻōlelo ai ʻo ia i ko mākou noho ʻana i kahi hōkele kiʻekiʻe ma kahi o Reyes Catolicos i ke kaona, ua hoʻonani ʻia ka cafe e like me ka hale Moorish. “ʻO ia ka makemake o ka poʻe mākaʻikaʻi. He kanakolu wale nō makahiki i hala aku nei, ua poina ka Alhambra, aia nā ʻōpala ma nā wahi a pau o loko. No ʻelima haneli mau makahiki ko lākou hakakā ʻana a hoʻāʻo e holoi iā ia, akā i kēia manawa ua ʻike lākou ʻo ia ko lākou wā e hiki mai ana a ua apo lākou.

Nīnau au iā ia no ke aha e hana ai ka poʻe Spania i kēlā. No ke aha ʻaʻole e hoʻāla hou i kā lākou mau kuʻuna ʻoiaʻiʻo? Kāohi ʻo ia iaʻu. “ʻAʻole maopopo iā ʻoe. ʻO ka Moorish i hala he ʻoiaʻiʻo ʻo Sepania. He poʻe Spania ka poʻe Mahometa - aia lākou ma ʻaneʻi no nā haneli mau makahiki. Inā hiki iā ʻoe ke lilo i ʻAmelika ma hope o ʻelua mau hanauna, ʻoiai ma hope o hoʻokahi, pehea ka poʻe Muslim i noho ma ʻaneʻi no nā haneli mau makahiki?

ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ʻaʻole kipaku ka poʻe naʻi aupuni o Sepania i nā haole - ke kipaku nei lākou i ko lākou poʻe ponoʻī. Me ka hopena o Reconquista, ua hoʻomāinoino ka hopena.

Ma Shadows of the Pomegranate Tree, ka moʻolelo a Tariq Ali e noʻonoʻo hou ana i kēlā manawa, ua puhi ʻia nā miliona o nā manuscripts ma hope o ka hāʻule ʻana o Granada, ua nalowale ka waiwai o ka ʻike.

Hoʻomanaʻo pinepine ʻia ka Reconquista no ka hoʻomanawanui ʻole o nā aliʻi Katolika i nā Mahometa a me nā Iudaio - ua hoʻomanaʻo mai ka puke a Ali iā mākou ʻo ka poʻe Kalikiano Sepania i ʻeha pū i ka nalowale o Al Andalus.

I ka hahau ana i ke ola no ka Spaniards o ka hema ua loli: ka poe hou mai ka nui mai ka akau, me na leo like ole a me na loina, a ho'āʻo e holoi i nā koena a pau o ia manawa - a hiki i ka bathhouses, no ka mea nui i kela la i keia ola ma lalo o ka Muslim. pani ʻia a pāpā ʻia ka ʻauʻau ʻana e nā aliʻi hou. Akā, hoʻokahi koena hiki ʻole iā lākou ke wehe.

ʻO Elvira ke alanui o Magreb. I loko o ka puʻuwai o ke kūlanakauhale, holo like ia me ke ala nui o Gran Via de Colon. ʻO ia kahi i ikaika loa ai ka mana Arab a me Berber hou.

Aia ma kona ʻaoʻao komohana he mau puka schwarma i loko o ka pā a me nā hale kūʻai e kūʻai aku ana i nā waiwai Moroccan: paʻa nā lima a ʻakaʻaka nā wāhine i ka ʻōlelo ʻAlapia, ʻoiai ʻo ka poʻe Kelemania i loko o nā jeans paʻa a me nā Spaniards ʻaʻahu ʻole ma nā kaʻa kaʻa.

Ma nā alanui e ʻili ana, hui pū ka leo o ka wai me nā mele ʻArabia a me Katie Melua. ʻO kēia nā wahi hoʻomaha o ka poʻe backpackers: ma nā hale ʻaina i hoʻomālamalama ʻia e nā kukui Moroccan, hoʻololi nā ʻōpio ʻEulopa a me ʻAmelika ʻĀkau i nā moʻolelo ma luna o ka pia. Aia ka hippie vibe: nā shawls a me nā ʻāpana kala honua, nā kukui a me nā kiʻi Buddha.

Akā ma ka ʻaoʻao hikina, kokoke i kahi e hōʻea ai ʻo Elvira i Reyes Catolicos, kahi e noho ai ke kiʻi o Queen Isabella lāua ʻo Christopher Columbus, ua hoʻomaikaʻi ʻia ka wahi. Ma ʻaneʻi hele mai ka poʻe mākaʻikaʻi waiwai e uku i ke kālā maikaʻi e ʻai maikaʻi.

ʻO kēia kaʻu e hālāwai ai me Mustafa, ka mea nona nā hale ʻaina Moroccan ʻelua, he kanaka e hoʻolimalima i kona mau lā i hoʻopuni ʻia e nā mākaʻikaʻi Turkish a me nā haku mele ʻAmelika. Kāhea ʻo ia iaʻu e paella me ia, e kamaʻilio politika a me ka huakaʻi - a ʻo ka meaʻai.

No nā hoʻoilina i ʻike nui ʻia o Al Andalus i ka hoʻolālā a me ka meaʻai: kahi e noho ai nā kānaka a me kā lākou ʻai. ʻO ka meaʻai ka mea hui nui o nā moʻomeheu, nā ʻokoʻa o ka manaʻo e hāʻule ana ma luna o ka papa ʻaina.

ʻAʻole i loaʻa ka hapa nui o nā meaʻai ma ka hema o Sepania me ka ʻole o ka mana Islam: ua lawe mai nā ʻArabia i ʻEulopa ma kēlā ʻaoʻao o ke kowa o Gibraltar i ka hoʻohana ʻana i ka paprika a me nā ʻalemona; lawe mai lākou i ka manaʻo o ʻekolu papa ʻai a me ka nui o nā paina. ʻO ka hapa nui o nā kīʻaha Sepania, paella, ʻaʻole hiki ke hana inā ʻaʻole i lawe mai ka poʻe ʻArabia i ka mahi laiki, a i ʻole ka saffron e hāʻawi ai i ke kīʻaha i kona kala melemele.

Akā, haʻi mai ʻo Mustafa iaʻu i kahi moʻolelo ʻē aʻe e hōʻike ana i ka ebb a me ke kahe o nā moʻomeheu. Hāʻawi ʻo ia iaʻu i kahi pā bastella, kahi pāpaʻi palaka i hana ʻia me ka moa, nā ʻalemona i hoʻomoʻa ʻia a me nā hua.

"ʻO kēia ka mea a lākou e ʻai ai ma Granada, akā i ka wā i kipaku ʻia ai ka poʻe ʻArabia, hele lākou i Fez," wahi āna.

"No Fez wau - ma Fez, hana mākou me ka nūnū, ʻaʻole ka moa. Akā ua poina ʻia ʻo bastella ma Granada ma hope o ka Reconquista a ua ʻike ʻia e nā mea hana pastry Spanish i nā makahiki he iwakālua i hala iho nei, i ka wā i hoʻomaka ai ka poʻe Moroccan e hele mai. Ua hoʻihoʻi ka poʻe Moroccan i ka hoʻoilina ponoʻī o ka poʻe Sepania.

ʻO ka pō Pōʻalima kēia, koʻu pō hope loa ma Granada, a luhi wau i nā pōhaku a me nā pōhaku kahiko. Ua haʻi mai kekahi kanaka huakaʻi Italia iaʻu e pili ana i kahi wahi tapas maikaʻi loa, i hūnā ʻia ma waena o nā kaola a me nā hale ʻaina e paʻi ana i ka ʻāpana o ke kulanui.

Auwana au i na alanui ma ka hema a me ke komohana o Plaza Trinidad, kahi e opiopio ai na kanaka a pau, Paniolo a e hoolaulea ana i ka pau ana o ko lakou mau kula. ʻO nā wahi e noho ai nā inoa o nā kānaka make i loko o nā puke a ʻōhumu ka poʻe ʻōpio i kā lākou moʻolelo ponoʻī, i hoʻopau ʻia me ka hoʻoilina ʻole wale nō. ʻAʻole loaʻa iaʻu ka wahi tapas.

ʻO kēlā, manaʻo wau i kēia manawa, he lono ʻē aʻe.