BAGUIO CITY - Ua haʻi ka manaʻo maʻamau i ka hapa nui o nā kānaka e alakaʻi nā alanui i nā kūlanakauhale i ka holomua waiwai.
Akā ʻo kahi palapala ʻāina ʻē aʻe e hōʻike ana i kahi ʻōnaehana ala kumu mua, kahi e hoʻopili ai i 500 mau kilomita o ka ʻāina ululāʻau waiwai i loko o Cordillera, ʻo ia wale nō ka mea e pono ai nā kaiāulu kuaʻāina e lawe i ke kālepa hou iā lākou.
Ua hāʻawi aku ʻo Ibaloi naturalist Jose Alipio o ke Kulanui o Ateneo de Manila i nā poʻe akamai i kēia palapala alanui ʻokoʻa ma ka International Conference on Cordillera Studies i kākoʻo ʻia e ke Kulanui o Philippines Baguio i ka pule i hala.
Ua hoʻolimalima ka National Economic and Development Authority i ʻelua mau makahiki e kūkākūkā ana no ke kālā e hoʻopau ai i ka papahana hoʻomaikaʻi alanui Cordillera, kahi pūnaewele o nā alanui e hoʻopili ai i ke kūlanakauhale ʻo Baguio i Benguet, Mt. Province, Ifugao, Kalinga, Apayao a me Abra.
Ua helu ʻia ka hapa nui o kona mau kūlanakauhale ma ke ʻano he kaiāulu ʻilihune.
Akā, ma kahi o ka ʻimi ʻana i nā alanui paʻa, pono ke aupuni e hoʻomaka i ka hoʻomohala ʻana i nā ala lepo lepo, wahi a Alipio, ka mea kōkua o ka National Geographic Society.
ʻO ka hoʻomohala ʻana i ke ala "lawe kālā i nā kauhale mamao me ka ʻole o ke kumu kūʻai o ke kūkulu ʻana i nā alanui," wehewehe ʻo ia.
ʻO ka ʻoihana mua e hiki ke hoʻohana maikaʻi i nā ala ala ʻo ia ka mākaʻikaʻi, wahi āna, no ka mea, ua huki ʻia ka poʻe mākaʻikaʻi haole e kipa aku ana i Cordillera ma laila e ke aupuni eco-tourism marketing marketing.
Ua ʻōlelo ʻo Alipio, ua hoʻohana ʻia ka hapa nui o kēia mau ala kaiapuni no nā makahiki he ʻumi e huki ai i nā mea kūʻai aku no ke kālepa ʻana me nā kūlanakauhale kokoke.
ʻO ka hapa nui o nā kamaʻāina ma loko o Cordillera ke kali nei i ke aupuni e hana i nā alanui kūpono, wahi āna.
Wahi a ke Keʻena o nā Hana Nui a me nā Alanui pūnaewele, ʻo Cordillera he 1,844 mau kilomita o ke alanui.
Akā ʻo 510 mau kilomita wale nō o kēia mau ala alanui i paʻi ʻia me ka palaki, a ma kahi o 105 mau kilomita i uhi ʻia e ka asphalt.
Ua kau ʻia ka manaʻo o ka lehulehu ma ke alaloa ʻo Halsema, ke aʻa nui ma waena o Benguet a me Mt. Province e hoʻohana ʻia no ka lawe ʻana i kēlā me kēia lā o ka ʻāina i nā mea kanu saladi i Metro Manila.
Ma ka loiloi hope loa i hana ʻia e ka Regional Development Council, ke koi mau nei nā hakahaka kapikala i ke aupuni e hoʻokuʻu i nā hoʻolālā paving no kēia mau ʻupena alanui.
Ua hāʻawi mai ʻo Alipio i ke kumu o ka lohi: “Inā he kanaka pāʻoihana au, a e kūkulu au i P50 miliona [kūpono] o ke alanui [no ka loaʻa ʻana o nā hale ʻelima ma ke kauhale, pehea lā wau e hoʻihoʻi ai i kēlā P50 miliona?"
ʻO ka palapala ʻāina ʻē aʻe "e lawe mai i ka hoʻokele waiwai o waho i ke kauhale ma mua o ka lawe ʻana i ke kauhale i ka mākeke."
He kēkelē laepua ma ka hoʻokele kaiapuni, ua ʻae ʻo Alipio ʻo kāna mea e hopohopo nui ai ʻo ka emi ʻana o ka ʻāina nahele.
ʻO ka hōʻemi ʻana i ka nui o ka paʻakai e pono e pale i ka ʻāina kūlohelohe o ka ʻāina, a e ʻae i nā kaiāulu kūloko e hoʻohana i kā lākou wai, ʻāina a me nā kumu pua i ko lākou wikiwiki, wahi āna.
Ua ʻōlelo ʻo ia, ʻo kāna noiʻi mua e hōʻike ana i ka pilina ma waena o ka hoʻohana nui ʻana i nā kumulāʻau ulu lāʻau i kahi hoʻokele waiwai kūloko.
Ua ʻōlelo ʻo ia he nui nā Cordillerans i neʻe i nā kūlanakauhale a i ʻole i waho e hana, a ʻo ke kālā a lākou e hoʻihoʻi ai i ka home e hoʻoholo ai i ka nui o nā kumulāʻau i ʻoki ʻia no ka wahie kokoke i ko lākou mau kauhale.
Pono ka ʻōnaehana ala i manaʻo ʻia e hoʻomohala i kā lākou mau "palapala moʻomeheu" ponoʻī no ka mea ua lilo nā kauhale i "mau wahi pale pseudo."
"ʻO kā mākou makemake e hōʻike aku ma ʻaneʻi, ʻo ia ka mākaʻikaʻi kahi e aʻo ai ka poʻe mākaʻikaʻi mai ke kaiāulu kūloko ma mua o ka hoʻokau ʻana i kā lākou makemake mai ke kaiāulu kūloko," wahi a Alipio.
Ua ʻōlelo ʻo ia a me nā hoa pili kaiapuni i kahakiʻi i nā alahele mua e alakaʻi nei i nā wahi mākaʻikaʻi kaulana ʻo Cordillera.
Akā ma mua o ka hiki ke "hoʻohana ʻia i ke kālepa," pono e hoʻomohala nā kamaʻāina i nā hana e hoʻoponopono ai i nā pilikia e pili ana i ka mākaʻikaʻi, wahi āna.
Ua ʻōlelo ʻo ia, pono e hoʻoholo nā kaiāulu i kā lākou "hana lawe" no nā mākaʻikaʻi.
ʻO Bhutan ma ka Himalayas, no ka laʻana, koi ka poʻe mākaʻikaʻi e hoʻolilo i ka liʻiliʻi o $500. Kōkua kēia i ka hōʻemi ʻana i ka nui o nā malihini ma laila, wahi āna.
ʻoihana.inquirer.net