Hoʻoweliweli nā kauhale pohō i ka mōʻaukala o Ghana a me ka kālepa mākaʻikaʻi

Hele ʻo Agbakla Amartey i ke one kokoke i ke kauhale ʻo Totope, Ghana, a kuhikuhi i nā paia pipili o ka hale.

"ʻO kēia koʻu lumi ma mua," wahi a Amartey ma luna aʻe o ka hāʻule ʻana o nā nalu o ka Moana ʻAkelanika e kuʻi ana i ke kahakai. "ʻAe, ʻo ia paha ka hale."

Hele ʻo Agbakla Amartey i ke one kokoke i ke kauhale ʻo Totope, Ghana, a kuhikuhi i nā paia pipili o ka hale.

"ʻO kēia koʻu lumi ma mua," wahi a Amartey ma luna aʻe o ka hāʻule ʻana o nā nalu o ka Moana ʻAkelanika e kuʻi ana i ke kahakai. "ʻAe, ʻo ia paha ka hale."

ʻO Totope, ma kahi ʻāpana ʻāina e kū ana ma waho o ka peninsula ʻo Ada ma ka hikina o Accra, ke kapikala o Ghana, ʻo ia kekahi o 22 mau wahi noho kahakai i ʻōlelo ʻia e ke aupuni kūloko e ale ʻia e ka moana i nā makahiki e hiki mai ana. ʻO ka piʻi ʻana o ke kai e hoʻoweliweli ana i nā pā kaua kauā kahiko e hoʻowalewale nei i nā mākaʻikaʻi ʻAmelika e ʻimi nei i ko lākou hoʻoilina.

Ma ke kahawai ʻo Guinea ma ke komohana ʻākau o ʻApelika, hoʻopiʻi nā kamaʻāina i ka hoʻololi ʻana i ke aniau no ka wikiwiki ʻana i ka luku ʻana i nā hale a me nā kahakai. Ua ʻōlelo ka poʻe loio a me nā ʻepekema he pono ka ʻoihana o nā pā kai e pale i ka luku ʻana a hoʻopakele i ka ʻoihana huakaʻi ulu o Ghana.

"ʻOiai i kēia makahiki, ʻaʻole maopopo mākou iā Totope," wahi a Israel Baako, ka luna nui o ka moku ʻo Ada.

Ua piʻi ka awelika o ke kai i 17 kenimika (6.7 iniha) ma ka honua holoʻokoʻa i ke kenekulia 20, e like me ka United Nations Intergovernmental Panel on Climate Change. Hiki i nā wai ke piʻi i mua i 18 a 60 mau kenimika i ka makahiki 2100, manaʻo ka hui.

ʻO ke kahakai haʻahaʻa o Ghana e hoʻopilikia loa iā ia, wahi a Rudolph Kuuzegh, ka luna hoʻomalu kaiapuni o ke aupuni, nāna i manaʻo i ka moana e koi ana he 1 a 3 mau mika o ka ʻāina i ka makahiki.

Kauhale nalo

ʻO ka nui o nā pā kaua colonial 32 ma ke kahakai ʻo 335-mile (539-kilomita) o Ghana e hōʻino ʻia nei, wahi a AK Armah, he kaukaʻi moana ma ke Kulanui o Ghana.

"Ke kū nei mākou i ka pilikia o ka nalowale ʻana o kekahi o lākou," wahi āna. "ʻO ka poʻe i kūkulu ʻia ma nā wahi e ʻike wikiwiki ana."

I ke kenekulia 15, ua hōʻea ʻo Pukiki i ka mea i kapa ʻia ʻo Gold Coast e ʻimi i nā metala makamae, ka pepa, ka niho ʻelepani a me nā kauā. Ua hāʻawi lākou i ke ala i ka poʻe kālepa Dutch a me Pelekania, nāna i kūkulu i ke kālepa kauā ma ke kahakai komohana o ʻApelika, kahi i hoʻouna aku ai ma mua o 12 miliona mau kānaka i loko o ke kauā, e like me ka UN.

Ke kūʻai aku nei ʻo Ghana i kona mōʻaukala ma ke ʻano he wahi hoʻomaka no ka nui o ia mau kauā e huki ai i nā mākaʻikaʻi. I ka makahiki i hala aku nei, ua hele mai nā malihini he 497,000 i Ghana, he nui nā poʻe ʻAmelika-ʻAmelika e hele huakaʻi ana i ka kolone kauā kahiko.

Ua ʻōlelo ke aupuni ua lawe mai ka mākaʻikaʻi i $981 miliona i ka makahiki i hala, a i ʻole ma kahi o 6.5 pākēneka o nā huahana kūloko ma kahi ʻāina i loaʻa ka awelika o ka loaʻa kālā he $520 no kēlā me kēia kapita.

Papu Kauwa

No nā mea he nui, hiki mai ka hopena o kā lākou huakaʻi ma Elmina. ʻO St. George's Castle, ka pā kaua o ke kenekulia 15 ma ke kaona lawaiʻa ma kahi o 90 mau mile ma ke komohana o Accra, ʻo ia ka hale colonial kahiko o ʻEulopa ma lalo o Saharan Africa.

ʻO ka pūʻali koa Pukiki he hale paʻahao no nā tausani o ʻApelika, kahi hope loa a lākou i ʻike ai ma mua o ka hoʻouna ʻia ʻana i ʻAmelika ma ke ʻano he kauā.

I kēlā me kēia lā, ʻike ʻia ka hale keʻokeʻo, kahi UN World Heritage Site, e nā pūʻulu o nā mākaʻikaʻi e kiʻi i nā kiʻi o nā hale paʻahao a me ka "puka o ka hoʻi ʻole" kahi i hoʻopaʻa ʻia ai nā kauā ma luna o nā moku. Ma waho, ua pā nā nalu ʻAkelanika i nā paia.

"Inā makemake ʻoe e hoʻonui i ka mākaʻikaʻi, pono ʻoe e mālama i ke kahakai," wahi a Kuuzegh.

Hiki ke loaʻa kekahi kumu hoʻohālike no ka mālama ʻana i ka moʻolelo o ka lāhui ma Keta, kokoke i ka palena me Togo.

ʻO ka luku ʻia ʻana o nā haneli he nui o nā hale ma Keta i koi ai ke aupuni e hoʻolilo i $84 miliona no ka pale ʻana i ke kai, wahi a Edward Kofi Ahiabor, ka luna nui o ka apana.

ʻO ka ʻAhaʻi Granite

ʻEhiku mau wahi haʻihaʻi pōhaku pōhaku e lele ana i loko o ke kai ua kōkua hou i ka ʻāina kahi i hoʻoneʻe ʻia ai nā ʻohana he 300. ʻO ka pāhana, i hoʻopau ʻia i ka makahiki 2004, aia pū kekahi mau pā pōhaku ʻelua e pale ana iā Fort Prinzenstein, kahi hale kūʻai kālepa o ke kenekulia 18.

ʻO Akorli James-Ocloo, he alakaʻi mākaʻikaʻi ma ka pā kaua, ʻo ia kekahi o ka poʻe i neʻe i uka e ola ai.

"Ma laila koʻu home ʻohana," i ʻōlelo ai ʻo ia, e piʻi ana i luna o ka pā paʻa e hōʻike ana i kahi pūʻulu o nā waʻa lawaiʻa e lele ana i loko o nā nalu he mau haneli anana mai uka. "Ua luku ʻia ko mākou hale i ke kai, no laila neʻe mākou i ke kūlanakauhale."

I kēia manawa, ua hāʻawi kālā ka UN i kahi papahana 300,000-euro ($ 469,000) no ke kūkulu hou ʻana i ka Ussher Fort o Accra, kahi hale hōʻikeʻike e pili ana i ke kālepa kauā.

Ke hoʻolālā nei ke aupuni i kekahi pā no ka mālama ʻana iā Totope.

ʻO ka laina 40 miliona-euro o nā wahi haʻihaʻi paʻa e hoʻohuli i ke kai a me ke one ma ka nuku o ka muliwai Volta a mālama i nā hale o 50,000 poʻe ma 14 mau kilomita o kahakai, wahi a Abubakar Saddique Boniface, Kuhina Waiwai.

Pāʻoihana Kūlohelohe

ʻOiai ʻo nā papahana hoʻopakele ʻāina hou he hopena pōkole wale nō inā ʻaʻole hoʻoponopono ka honua i ka pilikia o ka hoʻomehana honua, wahi a Kuuzegh.

"ʻO ka pā pale kai, i ka wā lōʻihi, ʻaʻole e kū i ka hoʻāʻo o ka manawa," wahi āna.

Ma Totope, ʻo Amartey, he kanaka helu helu ma ka Ministry of Food and Agriculture, huli aʻe mai nā wahi i hoʻoneʻe ʻia o kona home ʻohana a nānā aku i ka moana turquoise, kahi e ʻauʻau ai ke kanaka, a noʻonoʻo i ka hana e hiki mai ana.

"He mau hale kēia o nā kānaka he mau mile mai ke kai mai," wahi āna. "E paʻakikī loa ia, akā koi ke kūlana."

ʻo bloomberg.com

<

No ka mea kākau

Linda Hohnholz

Lunahooponopono no eTurboNews ma ka eTN HQ.

Kaʻana like i...