I loko o kahi honua i hōʻailona ʻia e ka ʻāpana a me ka hoʻokūkū, ʻo ka hoʻololi ʻōmaʻomaʻo e hōʻike ana i kahi koʻikoʻi koʻikoʻi a me kahi manawa kūpono. I ka manawa i manaʻo ʻia he peripheral, ke puka mai nei ka diplomacy kaiapuni ma ke ʻano he kumu nui no ka hoʻomaopopo ʻana i ka pilina o ka honua, ka hui pū ʻana, ka hoʻokūkū, a me nā manaʻo hou o ka mana mana.
ʻO ka piʻi ʻana a me ka hoʻohui ʻana o kahi kahua diplomatic hou
Ua hoʻomaka ka diplomacy kaiapuni i ka 1970s, e hoʻomaka ana me ka 1972 Stockholm Conference a loaʻa i kahi kahua hoʻokumu me ka 1992 Earth Summit ma Rio. Ua hoʻokumu kēia mau hui ʻana i ke kumu no nā ʻaha kūkā nui o ke kaiapuni e pili ana i ka hoʻololi ʻana i ke aniau, ke ʻano like ʻole, a me ka desertification. I ka wā mua i ʻike ʻia he palena ʻole i ka diplomacy pae kiʻekiʻe, ua ulu mau lākou i ke koʻikoʻi, ʻoi aku ka nui o ka pili ʻana o nā hui COP (Conference of the Parties).
Ua hōʻailona ka 2015 Paris Agreement i kahi hoʻololi mōʻaukala, kokoke i kēlā me kēia lāhui i hoʻopaʻa i ka palena ʻana i ka hoʻomehana honua. Ma waho aʻe o kāna mau kikoʻī ʻenehana, hōʻike ka ʻaelike i kahi makemake politika e hoʻokomo i nā hopohopo kaiapuni i ka hoʻokele honua. Hōʻike pū ʻo ia i nā laina hewa hohonu ma waena o Global North a me South, nā mea hoʻohaumia mōʻaukala a me nā ʻoihana hou e hōʻike ana i ke ʻano o ka hoʻolālā ʻana o ka hoʻololi ʻōmaʻomaʻo.
ʻO ka hoʻololi'ōmaʻomaʻo ma keʻano he mea hana o ka mana a me ka mana
Ke hoʻolilo nui nei nā lāhui i nā ʻenehana maʻemaʻe, nā mea hou, ka hydrogen ʻōmaʻomaʻo, nā pākahi, a me ka hopu kalapona. Ke hoʻololi nei kēia lāhui hou i nā hierarchies ʻoihana a hana i nā hilinaʻi hou. ʻO Kina, no ka laʻana, ʻo ia ke alakaʻi honua i ka panela solar a me ka hana kaʻa uila, e hoʻonoho iā ia iho ma ka puʻuwai o ka ʻoihana haʻahaʻa haʻahaʻa. ʻO ka hoʻololi ʻana i ka ikehu maʻemaʻe e hoʻololi i ka manaʻo mai nā wahie mōʻalihaku i nā mea koʻikoʻi e like me ka lithium, cobalt, nickel, a me nā honua laha. Hoʻopili ʻia kēia mau kumuwaiwai e pono ai i nā ʻenehana ʻōmaʻomaʻo ma kahi liʻiliʻi o nā ʻāina (e like me DRC, Chile, a me Kina), e koi ana i ka hoʻonohonoho hou ʻana. Ke holo nei nā lāhui e hoʻopaʻa i nā kaulahao hoʻolako a kūkulu i nā waihona hoʻolālā. Hoʻohana kekahi mau ʻāina i ka diplomacy kaiapuni e hoʻonui i ko lākou mana honua. Ua hoʻohana nā lāhui mokupuni liʻiliʻi e like me Maldives a me Tuvalu, kahi pilikia loa i ka hoʻololi ʻana i ke aniau, i ko lākou pilikia e hoʻonui i ko lākou leo ma ka honua holoʻokoʻa. ʻO nā poʻe ʻē aʻe, e like me Norewai a i Kanada paha, e hoʻolālā i kahi kiʻi ʻōmaʻomaʻo e kākoʻo i nā kulekele ikehu hoʻopaʻapaʻa i kekahi manawa, e hōʻike ana i ke ʻano o ke alakaʻi ʻana i ka kaiaola e lawelawe i nā pono aupuni.
ʻO ka hoʻopaʻapaʻa a me ka hui pū ʻana i ka hoʻokele ékological honua
ʻO ka hakakā ʻana i ka hoʻololi ʻana i ke aniau e pono ai ka hui ʻana o ka honua, akā ʻokoʻa nā hoʻolālā. Hoʻolaha ka EU i nā hoʻoponopono koʻikoʻi (e like me ka mīkini hoʻoponopono palena kalapona), i manaʻo ʻia e kekahi mau ʻāina hana he "palekana ʻōmaʻomaʻo." Ma muli o ka hoʻokele ʻana, ke lele nei ka US ma waena o ke alakaʻi ʻana i ke aniau a me ka hoʻokaʻawale ʻana, ʻoiai ʻo Kina e hui pū ana i ka diplomacy aniau me ka hoʻonui ʻana i ka ʻoihana.
ʻOiai ʻo ka liʻiliʻi o ke kuleana no ka hoʻokuʻu ʻana i ka mōʻaukala, ʻo nā ʻāina o ka Global South e pilikia nui ana i nā hopena aniau. Ke koi nei lākou i ka ʻike ʻana i ko lākou nāwaliwali, nā hoʻololi ʻenehana, a me ke kālā kālā kūpono. ʻO ka Green Climate Fund, i manaʻo ʻia e hoʻolalelale i $100 biliona i kēlā me kēia makahiki, ua lilo ia i hōʻailona o kēia hakakā a me ka lohi mau o ka ʻĀkau i ka hoʻokō ʻana i kāna mau ʻōlelo hoʻohiki.
ʻO ka pōʻino o ke kaiapuni a me ka liʻiliʻi o nā kumuwaiwai (e laʻa, ka wai, ka ʻāina mahiʻai, ke ʻano like ʻole) hiki ke hoʻonui i ka ʻinoʻino, ʻoi loa ma nā wahi palupalu e like me ka Sahel a i ʻole Central Asia. Eia naʻe, ʻo ka launa ʻana o ke kaiapuni he mea hana ia no ka maluhia: ʻo nā kīʻaha kahawai like (e like me ka Nile a i ʻole Mekong), nā ʻaelike ululāʻau kūloko, a me nā hoʻolālā biodiversity cross-border e hōʻike ana i ka hiki i ka diplomacy ʻōmaʻomaʻo e hoʻoikaika i ke kūpaʻa.
ʻO kēlā me kēia makahiki, ʻoi aku ma mua o 11 miliona mau tons o ka ʻōpala palaka i pau i ka moana, kahi helu e hiki ke hoʻonui ʻia i ka makahiki 2040 me ka ʻole o ka hana honua. ʻAʻole kēia pollution he pōʻino kaiaola e hoʻoweliweli ana i nā mea ola kai, hoʻohaumia i nā kaulahao meaʻai, a hoʻoweliweli i ke olakino kanaka akā he pilikia hoʻokele waiwai a me ka geopolitical. ʻAʻole mālama ka ʻauwai moana i nā palena ʻāina, e hana ana i ka haumia plastik i pilikia transnational. ʻO nā muliwai e like me Yangtze, Ganges, Mekong, a i ʻole Niger e lawe i kahi hapa nui o kēia ʻōpala i loko o ke kai, e hōʻike ana i ka pono o ka launa pū ʻana ma waena o nā mokuʻāina e hana maikaʻi i uka. I ka pane ʻana i ka nui o ka pilikia, ke neʻe nei ke kaiāulu honua. Ma Malaki 2022, ua hoʻokumu ka United Nations Environment Assembly (UNEA) i kahi kaʻina hana mōʻaukala e kūkākūkā ai i kahi kuʻikahi paʻa kānāwai o ka honua e pili ana i ka pollution plastic, e uhi ana i kāna hana, hoʻohana a me ka hopena o ke ola. ʻO ka pahuhopu e loaʻa i kahi kuʻikahi ma 2025.
He hana nui kēia i mua. Hōʻailona ia i ka ʻike kūhelu o ka pono o kahi hoʻolālā honua, e like me ka Paris Agreement no ke aniau. Eia nō naʻe, ke hōʻike nei nā kūkākūkā ʻana i nā ʻokoʻa: ʻo kekahi mau ʻāina nui e hana ana i ka plastic (e like me ʻAmelika Hui Pū ʻIa, Kina, a me Saudi Arabia) makemake i nā hoʻonā manuahi a ʻenehana paha, aʻo nā mea ʻē aʻe (me ka EU, Rwanda, a me Peru) ke kākoʻo nei i nā palena paʻa i ka hana a me ka ʻai.
Hoʻopuka ka hoʻokele ʻōpala palaki i nā nīnau e pili ana i ke ea. ʻO kekahi mau ʻāina ma Global South, ua hoʻomaka ka poʻe i loaʻa i ka ʻōpala plastik i lawe ʻia mai ka Global North e like me Malaysia, Philippines, a me Indonesia e hōʻole a hoʻihoʻi paha i nā ʻōpala i lawe ʻia mai, me ka hōʻino ʻana i ka mea a lākou i kapa ai ʻo "waste colonialism." Hōʻike kēia mau haʻalulu i ka hōʻoia hou ʻana o ka mana kaiaola a me ke koi ʻana e wehewehe hou i nā kuleana o ka mōʻaukala a me nā kuleana o kēia manawa no ka pollution. I ka manawa like, ʻo ka hoʻolaha ʻana o "nā ʻāpana make" i nā kai kai e pili pono ana i ka palekana o ka meaʻai ma nā wahi he nui, ʻo ia hoʻi ma West Africa a me Asia Hema, e hoʻoikaika ana i ka manaʻo ʻo ka pollution plastic kekahi mea no ka palekana kanaka.
I ke alo o ka inertia mai nā mana nui, ke kū mai nei nā hui hou. ʻO ka hoʻolaha ʻo Clean Seas, i hoʻomaka ʻia e ka United Nations Environment Programme (UNEP), e hui pū ana ma mua o 60 mau ʻāina i hoʻohiki ʻia e hōʻemi i nā plastics hoʻohana hoʻokahi. ʻO nā hana ʻē aʻe, e like me ka Global Plastic Action Partnership, hoʻohui i nā aupuni, nā ʻoihana, a me nā NGO e hoʻolalelale i ka hana hou ʻana, hoʻopau i nā plastics hoʻohana hoʻokahi, a hoʻolaha i ka hoʻokele waiwai.
ʻO nā NGO kaiapuni, e like me Ocean Conservancy a me Surfrider Foundation, ke pāʻani nei i kahi kuleana diplomatic ʻole akā koʻikoʻi. Hoʻopaʻa lākou i ka pollution, hoʻoikaika i nā kūkākūkā, a hoʻohui i ka hui ʻana o nā kamaʻāina honua, e hoʻololi ana i ka hoʻomaʻemaʻe kahakai i kahi hana politika. ʻO nā NGO ʻē aʻe, e like me Ocean Alliance Conservation Member (i paipai ʻia e United Nations), ke noʻonoʻo hou nei i ke kumu hoʻokele waiwai honua ma o ke kūkākūkā pololei ʻana i nā pilina. (OACM SOS: Papahana Hoʻomākaʻikaʻi ʻana o ka Moana Hoʻoponopono) me nā aupuni a me nā hui nui o ka honua, ma nā pae ʻāina a kūloko.
Hiki i kēia mau hui ke hoʻomohala ʻana i nā papahana hoʻomaʻemaʻe kahakai a me kahakai (White Flag CSMA Certification Process / SOCS Sustainable Ocean Cleaning System) e hōʻoiaʻiʻo ana i ka maʻemaʻe o nā kahua, kā lākou palapala hōʻoia (CSMA Certified SAFE Marine Area), a me kā lākou nānā ʻana me ka hoʻohana ʻana i nā ʻenehana hou (CEPS & GEPN Communication System). Kōkua kēia kŘkohu e hōʻoia i ka ulu mau ʻana o ka hoʻokele waiwai, ʻo ia hoʻi o ka mākaʻikaʻi (Investment Sustainable Ocean Tourism Development), ʻoiai e mālama ana i nā moana, kai, loko, a me nā muliwai.
E pili ana i kahi kaiaola transnational? Nā mea hana hou, nā paradigms hou
ʻAʻole ʻo ka diplomacy kaiapuni ke kahua kūʻokoʻa o nā mokuʻāina. Ke hoʻokō nei nā kūlanakauhale, nā hui, nā NGO, nā kumu, a me nā neʻe o ka ʻāina i nā hoʻonā kaiaola maoli. ʻO nā hui e like me ka Under2 Coalition a i ʻole nā C40 Cities e hoʻohui i nā metropolises nui i hoʻopaʻa ʻia i ka neutrality carbon. Eia nō naʻe, ʻo nā ʻoihana i lalo o ke kaomi ʻana mai nā mea kūʻai aku a me nā mākeke e hāpai i nā ʻōlelo hoʻohiki wiwo ʻole, i kekahi mau hihia ma mua o nā aupuni.
He kuleana koʻikoʻi ka hui kīwila i ka hoʻokumu ʻana i ka papahana kaiapuni honua. Mai ka poʻe ʻōpio a hiki i nā hihia kānāwai koʻikoʻi, ua hoʻonui nui ʻia ka diplomacy "mai lalo." Ke ho'ākāka hou nei kēia mau neʻe i ke kūʻokoʻa kaulana a puni ka pale o ke ao ola.
Ma muli o ka paʻakikī o nā pilikia o kēia mau lā, pono ke ala ʻōnaehana. ʻAʻole hiki ke hoʻokaʻawale hou ʻia nā manaʻo pili i ke kaiapuni mai ke kālepa, nā pono kanaka, ka palekana, a i ʻole ka hoʻoponopono pili kanaka. ʻO ka diplomacy kaiapuni holoʻokoʻa e mālama i ka ecology ma ke ʻano he lens honua e hoʻomaopopo ai i nā pono aupuni a me ka pono hui. Hoʻokumu kēia ʻike i ke kumu no kahi ʻano mana hou, ʻōmaʻomaʻo, hui pū, a me ka manaʻo e hiki mai ana.
Ke hoʻololi hou nei ka diplomacy kaiapuni i ka dynamics o ka mana honua. ʻAʻole ia e hoʻololi i nā loiloi geopolitical kuʻuna akā hoʻololi iā lākou i ke kumu. I loko o kahi honua i hoʻopaʻa ʻia e ke aniau, ka ikehu, a me nā pilikia politika, hāʻawi ia i kahi ʻāina no ka hakakā ʻana a me ka convergence. Ke koi nei ia i nā mokuʻāina e noʻonoʻo hou i nā pono no ka wā lōʻihi, e hoʻonui i ka mana aupuni, a e haku i ʻōlelo hou o ka mana i paʻa i ke kuleana, ka launa pū ʻana, a me ka hoʻomau. ʻO ka wā e hiki mai ana o ka hoʻomohala hoʻomau e kākau ʻia ʻaʻole wale i loko o nā lumi kūkākūkā akā i nā hakakā kūloko, nā ʻenehana ʻenehana, a me ka hoʻoneʻe honua. Ma kēia kuʻuna, ke hoʻomaka nei ka geopolitics o ke kenekulia 21
